Iedereen kan onderkoeld raken. Tijdens zwemmen, surfen, duiken en zeilen, zelfs tijdens vissen kan onderkoeling ontstaan. Zeker wanneer iemand zich onvoldoende voorbereidt. Of het weer plotseling verandert. Het grootste gevaar van onderkoeling is dat het sluipend verloopt.
Wat doen als je te water raakt?
- Ga niet zwemmen, tenzij de kant zeer dichtbij is (minder dan 100 meter)
- Blijf stilliggen en maak je zo klein mogelijk (HELP-houding). Het contactoppervlak met het water is dan klein. Water stroomt langs een kleiner deel van de huid. Er kan zich tijdelijk een dun isolatielaagje van verwarmd water vormen tussen de kleding en de huid. Oksels en liezen liggen beschut zodat onderkoeling langzamer gaat
- Raak niet in paniek en denk positief: de wil om te overleven redt levens
Voorkom onderkoeling door:
- Draag voldoende warme kleding: thermo-ondergoed, fleece tussenlaag en water- en winddichte maar wel ademende bovenlaag of een surfpak, droogpak, overlevingspak of warmte-overall (steamer)
- Zorg voor goede ventilatie, zodat transpiratievocht weg kan. Ook door transpireren koel je af
- Draag op het water een goedgekeurd reddingvest
- Zorg voor persoonlijke noodsignalen om de tijd in het water zo kort mogelijk te houden
- Let op de eerste symptomen: rillen, sufheid, verward spreken, stijfheid
Wat moet je doen als iemand onderkoeld is geraakt?
- Haal iemand die lang in het water heeft gelegen horizontaal uit het water, niet verticaal
- Vervoer hem/haar op het land ook horizontaal, liefst met het hoofd iets lager en de benen in de voortbewegingsrichting
- Laat direct alarmeren via Den Helder Rescue op marifoonkanaal 16 of DSC, of op het land: bel 1-1-2 en vertel erbij dat het om een onderkoelingslachtoffer gaat
- Geen ademhaling? Start reanimatie! Zodra je een onderkoeld slachtoffer uit het water hebt gehaald, controleer je of de ademweg vrij is en of het slachtoffer ademhaalt. Twijfel je aan de ademhaling, ga dan eerst één minuut beademen. Bij ernstige onderkoeling kan dit moeizaam verlopen door spierstijfheid. Begin pas na één minuut met reanimeren (30 x borst indrukken - tempo 100 p. min., dan twee maal beademen) tot professionele hulpverleners dit overnemen. Geef de moed niet op. Een onderkoeld slachtoffer heeft meer zuurstof nodig dan iemand met een normale lichaamstemperatuur. Elk beetje zuurstofrijk bloed dat met een reanimatie wordt rondgepompt kan redding betekenen.
- Bescherm het slachtoffer zo snel mogelijk tegen verdere afkoeling. Pak armen en benen apart in zodat ze niet de romp extra kunnen afkoelen. Vergeet vooral niet het hoofd goed te beschermen. Gebruik als dat kan een onderkoelingdeken, in combinatie met een deken. Heb je geen onderkoelingdeken, gebruik dan vuilniszakken. Of bedek het slachtoffer met een deken, een slaapzak of jassen.
- Niet doen!
Probeer een bewusteloos slachtoffer nooit iets te drinken te geven. Geef nooit alcohol, want dat verwijdt de bloedvaten en kan juist daling van de temperatuur tot gevolg hebben. Beweeg een onderkoeld slachtoffer zo weinig mogelijk, behandel het lichaam als dat het van glas is gemaakt. - Wel doen!
Een aanspreekbaar slachtoffer dat zelf een beker kan vasthouden, mag wel warme, liefst goed gesuikerde, dranken innemen. Help hem onder een niet te warme douche. Zoek in elk geval warmte en beschutting, bescherm hem tegen verdere afkoeling. Kleed het slachtoffer niet uit, behalve in een beschutte en verwarmde ruimte en als je hem daarna ook met droge kleding kunt aankleden.
Horizontaal uit het water halen en vervoeren
Een drenkeling die lang in het water heeft gelegen, heeft een verstoord evenwicht in de bloedsomloop. Dat komt door de voortdurende druk van het water op het lichaam. Dit merk je pas op het moment dat je het slachtoffer verticaal uit het water haalt. Door de zwaartekracht en drukvermindering op de ledematen verplaatst het koude stroperige bloed van de romp zich naar de ledematen. Het toch al zwak functionerende hart zal deze verandering niet kunnen bijhouden. Daardoor kan er een circulatiestilstand ontstaan. Door het slachtoffer horizontaal uit het water te halen en horizontaal te vervoeren wordt dit enigszins voorkomen.
Wat is onderkoeling?
Zodra de lichaamstemperatuur beneden 35°C daalt, spreekt men van onderkoeling. Eerst krijg je kippenvel. Daarna gaat het lichaam rillen. Soms treedt er agitatie op, dan wordt iemand opgewonden of rusteloos. In een volgend stadium word je suf en sloom, je gaat slechter presteren. Coördinatie en beoordelingsvermogen nemen af. De spraak kan verward raken, het lijkt alsof iemand dronken is. De spieren kunnen verstijven, je hebt geen kracht meer in armen en benen. Het wordt dan lastig om bijvoorbeeld een reddingmiddel te pakken of een lichtkogel af te schieten. Ook zwemmen wordt na verloop van tijd onmogelijk.
Beneden 32°C zal bewusteloosheid optreden en rond 28°C veroorzaakt de lage lichaamstemperatuur een spontane hartstilstand. Toch zijn er onderkoelingsslachtoffers bekend die tot ruim onder deze temperatuur zijn afgekoeld, gered zijn en hersteld zijn zonder daarvan nadelige gevolgen te hebben ondervonden.
Wat gebeurt er als je onderkoeld raakt?
Ongemerkt verliest ieder mens voortdurend warmte en maakt hij voortdurend warmte aan. Als de warmteafgifte groter is dan de aanmaak zal de lichaamstemperatuur dalen. Vooral bij veel wind en als je nat bent, zal je sneller afkoelen. In water raakt je lichaam ongeveer 20 keer sneller warmte kwijt dan in lucht. En hoe kouder het water, hoe sneller het proces verloopt.
Cold-shock door te water raken
Dit is een oncontroleerbare, op hyperventilatie lijkende ademhaling. Men kan het gevoel krijgen dat de luchtweg is afgesloten en voelt hevige pijn. Ook kan cold-shock ervoor zorgen dat men onder water onbedwingbaar moet ademen, wat de paniek alleen maar groter maakt. Mede hierdoor treedt een plotselinge versnelling van de hartslag op en een toename van de bloeddruk. Dit kan leiden tot een hartstilstand. De cold-shock fase duurt enkele minuten. Juist op dit soort momenten is een goed reddingvest levensreddend omdat dit het gezicht boven water houdt. Na het overleven van de cold-shock zal bij een langer verblijf in het water het lichaam gaandeweg afkoelen.
Meer informatie:
- ‘Boordboek EHBO’, Douglas Justins en Colin Berry, De Alk & Heijnen Watersport, ISBN 9789059610699
- ‘Oranje Kruis boekje’: officiële handleiding tot het verlenen van eerste hulp bij ongelukken, Oranje Kruis, Thieme Meulenhoff, ISBN 978900692026
- www.ehbo.nl: praktische tips, EHBO-cursussen in de buurt, infobrochures
- www.hartstichting.nl: medische informatie, reanimatiecursussen, infobrochures